आपल्या दैनंदिन शारीरिक हालचाली सहजपणे करण्यासाठी मदत करणारा व्यायाम म्हणजे फंक्शनल ट्रेनिंग. या व्यायाम प्रकारात सामान्यत: संपूर्ण शरीरातील विविध स्नायू कार्यक्षम करण्यासाठी तसेच विविध हालचाली करताना स्थिरता यावी यावर जोर दिला जातो. Push-ups, Walking lunges, Jump squats, Jumping, lunging, Bodyweight squats, Lateral bounds, Jumping jacks असे विविध व्यायाम म्हणजेच फंक्शनल ट्रेनिंग एक्सरसाइज. फंक्शनल ट्रेनिंगमुळे स्टेडी-स्टेट कार्डिओ किंवा बॉडीबिल्डिंगपेक्षा जास्त प्रमाणात चरबी कमी करते. तुमच्या दैनंदिन जीवनातील हालचालींना लक्षात घेऊन विशिष्ट व्यायाम करून घेतल्यामुळे दैनंदिन कामे करताना थकवा येत नाही आणि दुखापतीचा धोका कमी होण्यास मदत होऊ शकते.
क्रीडा किंवा खेळ म्हणजे व्यायामाचा संच आणि व्यायाम म्हणजे आपले शरीर प्रमाणबद्ध, सुदृढ आणि निरोगी ठेवण्यासाठी केलेल्या शारीरिक हालचाली. प्रत्येक खेळाडूला ताण क्षण करण्याची शक्ति (Endurance), ताकद (Strength), तोल (Balance) आणि लवचिकता (Flexibility) या चार प्रकारच्या व्यायामाची आवश्यकता असते. क्रीडा विशिष्टर प्रशिक्षणाचा वापर तुम्हालला स्पोcर्टमध्येि तुमच्या उद्दिष्टांपर्यंत प्रभावीपणे आणि कार्यक्षमतेने पोहोचण्यास मदत करतो. यामुळे चांगली कामगिरी, कमी दुखापतीचा धोका आणि स्पर्धात्मक दीर्घायुष्य वाढू शकते. तुमच्या निवडलेल्या खेळात उत्कृष्ट कामगिरी करण्यासाठी, प्रशिक्षणात वैविध्यपूर्ण आणि विशिष्ट व्यक्ती किंवा संघाच्या गरजेनुसार स्वत:ला तयार करणे महत्त्वाचे आहे. यासाठी स्पोर्ट्स विशिष्टि प्रशिक्षणाचा नक्कीच फायदा होतो.
कॅलिस्थेनिक्स हा स्ट्रेन्थ प्रशिक्षणाचा एक प्रकार आहे जो तुमच्या शरीराच्या प्रतिकारशक्तीचा वापर करून तुमचे स्नायू बळकट करण्यात मदत करतो आणि त्यामुळे तुमची समन्वय, सहनशक्ती आणि गतिशीलता सुधारते. कॅलिस्थेनिक्स व्यायाम नवशिक्यांसाठी उत्तम आहेत आणि जर तुम्ही कसरत कशी सुरू करायची हे शिकत असाल आणि तुमच्याकडे आधीच फिटनेसचा अनुभव असेल तर तुमच्या ताकदीला आव्हान देण्यासाठी कॅलिस्थेनिक्स प्रकारचे squats, push-ups, lunges and crunches असे भरपूर प्रगत व्यायाम आहेत.
Agility म्हणजेच त्वरित, संपूर्ण क्षमतेने हालचाल करीत, शरीराचा तोल सांभाळून अपेक्षित किंवा अनपेक्षितरित्या दिशा बदलत, चपळता राखणे. चांगल्या चपळतेसाठी शक्य तितक्या कमी वेळेत सुरक्षितपणे वेग कमी करण्याची, पुन्हा दिशा देण्याची आणि पुन्हा गती देण्याची क्षमता आवश्यक असते. यासाठी आपण विविध प्रकार वापरुन Agility Drills करून घेतो. चपळाई प्रशिक्षणामध्ये हालचाली दरम्यान दिशा बदलण्याची तुमची क्षमता सुधारण्यासाठी डिझाइन केलेल्या व्यायामांची श्रेणी समाविष्ट असते. चपळाईतील सुधारणा मोजण्याचा विचार केला तर, जर तुम्ही पुढे धावू शकत असाल, साइड शफल करू शकता, बॅकपेडल करू शकता आणि पूर्वीपेक्षा वेगाने पुन्हा वेग घेऊ शकता, तर तुमची चपळता सुधारली आहे. खेळादरम्यान खेळाडूच्या हालचाली आणि दिशेतील बदल जवळजवळ नेहमीच विरोधी खेळाडूंच्या हालचालींच्या प्रतिसादात होतो.
प्लायमेट्रिक प्रशिक्षण तुमची शारीरिक कार्यक्षमता आणि विविध क्रियाकलाप करण्याची क्षमता सुधारू शकते. उदा. लहान अडथळ्यांचा संच वापरून, एक किंवा दोन्ही पायांवर उडी मारल्याने चपळता विकसित होऊ शकते आणि धावपटू आणि मैदानी क्रीडापटूंच्या पायाचा वेग वाढू शकतो. प्लायमेट्रिकमध्ये skipping, bounding, jumping rope, hopping, lunges, jump squats, and clap push-ups यासारखे विविध प्रकारचे व्यायाम समाविष्ट असू शकतात. फ्रंट बॉक्स जंप हा सर्वात जास्त वापरला जाणार्या- प्लायमेट्रिक व्यायामांपैकी एक आहे कारण तो उंच उडी मारण्याच्या व्यायामासारखा खूप प्रभावी आहे. अॅथलीट्स त्यांच्या प्रशिक्षणाचा भाग म्हणून बहुतेक वेळा प्लायमेट्रिक वापरतात, परंतु अॅथलीट्स व्यतिरिक्त देखील कोणीही हे वर्कआउट करू शकतो.
समतोल (Balance) म्हणजे बसणे, चालणे, सायकल चालवणे अशा दैनंदिन कामात शरीराची हालचाल नियंत्रित करण्याची क्षमता. समन्वय (Coordination) म्हणजे एकाच वेळी अनेक क्रिया आणि कृती अचूकपणे व एकमेकांच्या समन्वयाने करण्याची क्षमता. थोडक्यात, समतोल म्हणजे शरीराच्या हालचालींवर नियंत्रण ठेवण्याची क्षमता आणि समन्वय म्हणजे शरीराचे दोन किंवा अधिक अवयव एकाच वेळी नियंत्रणाखाली ठेवण्याची क्षमता. खेळांमध्ये किंवा दैनंदिन हलचालीमध्ये समतोल हे आपल्या शरीराच्या हालचालींवर नियंत्रण ठेवण्याची किंवा सरळ राहण्याची क्षमता म्हणून वर्णन केले जाते. समन्वय म्हणजे तुमच्या शरीराचे दोन किंवा अधिक भाग सहजतेने, कार्यक्षमतेने आणि नियंत्रणाखाली हलवण्याची क्षमता. Balance आणि Coordination स्किल्स असलेल्या मुलांमध्ये दैनंदिन कामे करण्याची व खेळातील परफॉर्मेंस सुधारतो आणि Balance आणि Coordination अभावी होणाऱ्या दुखापती टाळल्या जातात.
स्विस बॉल, ज्याला व्यायाम बॉल किंवा जिम बॉल म्हणून देखील ओळखले जाते, याचा उपयोग उद्देश प्रामुख्याने पोट, मांडीचा भाग, कमरेचा भाग, पाठ आणि शरीराच्या वरच्या पायांच्या स्नायूंना ताणणे आणि मजबूत करणे आहे. यासोबतच स्विस बॉल स्नायूंचा कडकपणा कमी करण्यास, थकवा कमी करण्यास आणि स्नायूंची बळकटी सुधारण्यास मदत करतात. तुमची कोअर स्थिरता आणि तुमचे संतुलन सुधारतात. शरीराचा समतोल साधण्यासाठी, Stretching करण्यासाठी देखील स्विस बॉलचा वापर केला जातो. मणक्याची दुखापत किंवा मणक्याचे आजार असलेल्या रुग्णांनी स्विस बॉल चे व्यायाम करू नयेत.
प्रत्येकाची किशोर वयातील काही वर्षे अशांत असतात, शरीरातील हार्मोन्सच्या बदलांमुळे मनदेखील गोंधळलेले असते. योगाच्या सरावाने किशोरांना या अशांत वर्षांमध्ये अधिक स्थिर आणि शांत राहण्यास मदत करता येते. पतंजलीच्या योग सूत्रानुसार योग मनातील चढउतार शांत करतो. दुस-या शब्दात, ते निराशा, पश्चात्ताप, राग, भीती आणि इच्छा यांच्या अनियंत्रित मानसिक पळवाटांना कमी करते. तणाव हे या वयातील शारीरिक आजारांचे एक प्रमुख कारण आहे आणि म्हणूनच किशोरवयीन मुलांनी आयुष्याच्या सुरुवातीस त्यांचे मन कसे शांत करावे हे शिकले तर ते निरोगी, आनंदी आणि दीर्घ आयुष्य जगू शकतात.
हृदयाची गती नियमित करीत हृदयाच्या स्नायूंना बळकट करण्यासाठी नृत्य आणि संगीताच्या तालावर शरीराच्या लयबद्ध हालचाली म्हणजेच झुंबा. हा एक कार्डियो व्यायामप्रकार आहे. झुंबा करताना एकाचवेळी शरीराच्या अनेक स्नायूंचा व स्नायूगटांचा व्यायाम होत असतो. या व्यायामामुळे एकाचवेळी हृदय, श्वसनप्रणाली आणि रक्तवाहिन्या या तीनही प्रणालींना फायदा होतो. झुंबा वर्कआऊट हा उच्च तीव्रतेचा व्यायाम प्रकार आहे. ठराविक कालावधीने झुंबा वर्कआऊट करणाऱ्या व्यक्तींची कोलेस्ट्रॉल व शुगर नियंत्रित होते आणि पोटाची चरबी देखील कमी होण्यास मदत होते. झुंबा वर्कआऊट तुम्हाला तणाव कमी करण्यास देखील मदत करते. झुंबा वर्कआऊटमध्ये शरीराच्या बहुतांश अवयवांची हालचाल होत असून व्यायामाचा ताण होत नाही त्यामुळे झुंबा वर्कआऊटला Full Body Workout म्हणता येईल.
एरोबिक्स हा शारीरिक व्यायामाचा एक प्रकार आहे जो तंदुरुस्तीचे सर्व घटक (लवचिकता, स्नायूंची शक्ती आणि हृदय-संवहनी फिटनेस) सुधारण्याच्या उद्दिष्टासह स्ट्रेचिंग आणि स्ट्रेंथ ट्रेनिंग रूटीनसह तालबद्ध एरोबिक व्यायाम एकत्रितपणे करतो. एरोबिक्समुळे आपल्या हृदयाची गती वाढून शरीरात ऑक्सीजनचा वापर वाढतो. Cardiovascular exercise, Endurance training and Stretching असे एरोबिक्सचे प्रमुख तीन व्यायामप्रकार आहेत. शारीरिक फिटनेससाठी हे तीनही प्रकारचे व्यायाम आवश्यक आहेत. लठ्ठपणा, हृदयरोग, उच्च रक्तदाब, टाइप 2 मधुमेह, मेटाबॉलिक सिंड्रोम, स्ट्रोक आणि विशिष्ट प्रकारचे कर्करोग असणाऱ्या व्यक्तींनी एरोबिक्स व्यायाम केल्यास त्यांना फायदा होतो. एरोबिक व्यायामामुळे तुमचे स्नायू मजबूत राहतात, ज्यामुळे तुमचे वय वाढत असतानादेखील गतिशीलता टिकवून ठेवता येते. व्यायामामुळे वृद्धावस्थेत पडल्यामुळे दुखापत होण्याचा धोका देखील कमी होतो. आणि ते तुमचे जीवनमान सुधारू शकते. एरोबिक व्यायामामुळे तुमचे मनही प्रसन्न राहते.
जीवघेणी स्पर्धा, प्रत्येकाच्या वाढलेल्या अपेक्षा, बदललेली कुटुंब आणि समाजव्यवस्था, अभ्यासाचा वाढलेला ताण, प्रत्येकाच्या कार्यबाहुल्यामुळे कमी झालेला परस्परसंवाद, कला आणि क्रीडा या दोनही गोष्टींचे विद्यार्थीदशेतील कमी केले गेलेले महत्व यामुळे सध्याचा विद्यार्थीवर्ग नेहमी ताणात दिसतो. प्रत्येकाच्या घरातील सुखाच्या वस्तू वाढत असताना भारताचा Happiness Index मात्र कमी होताना दिसून येतो. सर्वार्थाने सुदृढ पिढी निर्माण होण्यासाठी सुख आणि आनंद या दोनही गोष्टींचा समन्वय साधायला हवा. यासाठी वर्षभरात, विद्यार्थ्यांसाठी आणि पालकांसाठी तणाव व्यवस्थापित करणे, टीम बिल्डिंग, भावनिक आरोग्य, मानसिक आरोग्य आणि अशा बऱ्याच विषयांवरील माहितीसत्र घेण्याचे आम्ही नियोजन केले आहे. यामुळे संपूर्ण कुटुंबातील सर्व सदस्यांचे परस्परसंबंध अधिक सुदृढ होण्यासाठी / राहण्यासाठी मदत होते. यासोबतच परस्पर सहकार्य, सांघिक भावना, अनपेक्षित परिणामांना सामोरे जाण्याची मानसिकता, विरोध किंवा अपयश पचविण्यासाठी लागणारी तयारी या जीवनातील अविभाज्य गोष्टींची ओळख आणि जागरूकता निर्माण करण्याचा आमचा प्रयत्न आहे.
1) व्यायामामुळे वजन नियंत्रित राहते.
2) व्यायामामुळे अतिरिक्त वजन वाढणे किंवा वजन कमी होणे टाळता येते.
3) व्यायामामुळे आरोग्य आणि रोगप्रतिकारशक्ति सुधारते.
4) व्यायामामुळे मूड सुधारतो.
5) व्यायामामुळे ऊर्जा वाढते.
6) व्यायामामुळे क्रीडा कामगिरी सुधारते.
7) व्यायामामुळे स्नायू आणि हाडांची घनता सुधारते.
8) व्यायाम आनंदी असू शकतो याची प्रचिती आम्ही देतो.